Klauzule niedozwolone w umowach kredytowych
Redakcja UCLP przeanalizowała postanowienia najczęściej stosowanych przez banki postanowień w umowach kredytowych indeksowanych/waloryzowanych kursem franka szwajcarskiego (kredyty frankowe), w których kredyt udzielany był w rzeczywistości w złotówkach, pod kątem ich zgodności z przepisami prawa służącymi ochronie interesów konsumentów.
Nie jest to zagadnienie całkowicie nowe, gdyż poszczególne zapisy umów były już od lat kwestionowane w postępowaniach sądowych, z których część zakończyła się wpisaniem kwestionowanych klauzul do rejestru klauzul niedozwolonych, prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Niektóre banki w dalszym ciągu stosują niedozwolone postanowienia w obrocie z konsumentami. Kwestia ta nabrała w ostatnim czasie większego znaczenia z uwagi na gwałtowny wzrost kursu CHF, który skłonił kredytobiorców do dokładniejszego przyjrzenia się własnym umowom kredytowym pod kątem ich zgodności z prawem.
Zgodnie z art. 3851 KC tzw. klauzulami abuzywnymi są nieuzgodnione indywidualnie postanowienia umów zawieranych z konsumentem, które kształtują jego prawa lub obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Za klauzulę niedozwoloną nie można jednak uznać postanowień określających główne świadczenia stron, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Skutkiem uznania danego postanowienia umownego za niedozwolone jest brak związania konsumenta takim postanowieniem. Umowa w pozostałym zakresie wiąże strony.
Istnieją dwa rodzaje kontroli wzorców umownych pod kątem ich abuzywności:
-
kontrola incydentalna – dokonywana przez sądy podczas rozpoznawania indywidualnej sprawy, a rozstrzygnięcie o uznaniu danego postanowienia za niedozwolone wywołuje skutki wyłącznie w stosunku do stron danego postępowania;
-
kontrola abstrakcyjna – określone postanowienie nie jest oceniane przez pryzmat treści konkretnego stosunku zobowiązaniowego, ale w oderwaniu od niego, a w przypadku uznania przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów danej klauzuli za niedozwoloną i wpisania jej do rejestru klauzul niedozwolonych, rozstrzygnięcie to na podstawie art. 47943 KPC cechuje się tzw. skutecznością rozszerzoną, czyli ma skutek również wobec podmiotów trzecich.
Do chwili obecnej do rejestru klauzul niedozwolonych zostały wpisane m.in. następujące postanowienia stosowane przez banki w umowach kredytowych waloryzowanych według kursu CHF:
|
Nr wpisu 3178 I. „Kredyt jest indeksowany do CHF/USD/EUR, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF/USD/EUR według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku Millennium w dniu uruchomienia kredytu lub transzy.” II. „W przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej kwota raty spłaty obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w Banku na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych z dnia spłaty.” – wyrok Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 14 grudnia 2010 r., sygn. akt XVII AmC 426/09 Komentarz: Postanowienie określające podstawę przeliczenia kwoty lub raty kredytu nie określa głównego świadczenia stron, lecz jedynie sposób jego wykonania. W przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej, świadczenie główne kredytobiorcy jest świadczeniem w polskiej walucie i zostaje jedynie przeliczone na walutę obcą. O abuzywności wskazanych klauzul przesądza możliwość jednostronnego, arbitralnego ustalania przez Bank kursu waluty obcej, który zostaje przyjęty przy indeksacji kredytu i rat. Zakwestionowane postanowienia nie zawierają prawidłowych i jasnych zasad określania kursu waluty, które pozwoliłyby konsumentowi samodzielne wyliczenie przyjętego kursu waluty obcej. |
| Nr wpisu 5743:
„Raty kapitałowo-odsetkowe oraz raty odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej BRE Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50.” – wyrok Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 27 grudnia 2010 r., sygn. akt XVII AmC 1531/09 Komentarz: W ocenie SOKiK uprawnienie banku do określania wysokości kursu sprzedaży waluty obcej nie doznaje żadnych formalnie uregulowanych ograniczeń, przez co bank zyskuje całkowitą dowolność w zakresie doboru kryteriów ustalania kursu waluty obcej w swoich tabelach kursowych, a co za tym idzie może arbitralnie kształtować wysokość zobowiązań kredytobiorców. Brak jasnych kryteriów ustalania tzw. spreadu w umowie kredytu stoi w sprzeczności z dobrymi obyczajami. |
|
Nr wpisu 4704: „Stopa procentowa Kredytu może ulegać zmianom w okresie trwania Umowy w przypadku zmiany, co najmniej jednego z następujących parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego: -wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 10 lutego 2012 r. , sygn. akt VI ACa 1460/11 Komentarz: Zakwestionowana klauzula nie określa w sposób konkretny i precyzyjny przesłanek, od których zależy zmiana oprocentowania kredytu. Okoliczności, które zostały w niej wskazane są zbyt ogólne i uniemożliwiają kredytobiorcy ocenę, czy ewentualna zmiana wysokości oprocentowania została dokonana w sposób należyty, a sama zmiana była zasadna. |
|
Nr wpisu 1987: „Do podstawowych obowiązków Kredytobiorcy należy: (…) powiadamianie MultiBanku o wszelkich okolicznościach mogących mieć wpływ na sytuację finansową Kredytobiorcy, w szczególności o obniżeniu dochodów mogących mieć wpływ na terminową spłatę Kredytu, (…)” – wyrok Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 22 października 2009 r., sygn. akt XVII AmC 349/09 Komentarz: Z uwagi na ogólnikowość i niejednoznaczność postanowienia bank może dowolnie kwalifikować określone okoliczności jako wpływające na sytuację finansową kredytobiorcy, a konsument nie jest w stanie ich przewidzieć ani zweryfikować ich zasadności. Ponadto wskazane postanowienie naraża konsumentów na zbędne i uciążliwe formalności. |
|
Nr wpisu 1797: „Kredytobiorca zobowiązuje się do ustanowienia następujących zabezpieczeń kredytu/zabezpieczenia docelowe: Przystąpienie do Generalnej Umowy Ubezpieczenia niskiego wkładu kredytów mieszkaniowych w TU Europa S.A. Okres ubezpieczenia wynosi <36/60> miesięcy. Składka ubezpieczeniowa w kwocie zł płatna jest z góry za cały okres ubezpieczenia i nie podlega zwrotowi.” – wyrok Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 6 sierpnia 2009 r., sygn. akt XVII AmC 624/09 Komentarz: Powyższa klauzula naraża konsumenta na koszty, które w żaden sposób nie wynikają z wykonywania umowy. Bank może odnieść nieuzasadnioną korzyść kosztem konsumenta w przypadkach, kiedy ryzyko związane z niskim wkładem własnym przestawało istnieć i bank uzyskiwał zwrot niewykorzystanej składki od ubezpieczyciela. |
Dalsze informacje:
– TSUE o kredytach denominowanych według kursu CHF
– Konsument ma interes prawny w żądaniu uznania już wpisanego do rejestru wzorca za niedozwolony