Rabaty handlowe a nieuczciwa konkurencja

Rabaty udzielane przez dostawców towarów są stosowane często w obrocie gospodarczym jako sposób dokonywania rozliczeń między kontrahentami. Głównym celem udzielania upustów jest zwiększenie wolumenu sprzedaży, co pozwala na obniżenie kosztów.

Zgodnie z raportem Prezesa UOKiK „Rabaty handlowe” w praktyce najczęściej występują następujące formy rabatów:

• rabaty będące wynegocjowaną redukcją ceny z cennika dostawcy,
• rabaty za osiągnięte wyniki/sprzedaż,
• rabaty związane z promocją,
• rabaty związane z logistyką, rabaty za przyspieszenie płatności (tzw. skonto).

Uzgadnianie rabatów między kontrahentami jest co do zasady dozwolone, o ile mieści się w granicach swobody umów oraz nie narusza przepisów prawa. W tym kontekście szczególne znaczenie mają przepisy ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji oraz w przypadku branży spożywczej, w której polityka rabatowa jest ważnym elementem relacji gospodarczych, ustawa o przewadze kontraktowej, czyli ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi.

Rabaty jako „opłaty półkowe”

Problematyczne są przede wszystkim tzw. rabaty retrospektywne, czyli rabaty posprzedażowe wymagane od dostawców przez duże sieci handlowe, które w wielu przypadkach uznawane są przez sądy za opłaty niedozwolone w rozumieniu art. 15 ust. 1 pkt 4 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Czynem nieuczciwej konkurencji jest bowiem utrudnianie innym przedsiębiorcom dostępu do rynku poprzez pobieranie innych niż marża handlowa opłat za przyjęcie towaru do sprzedaży.

Orzecznictwo dotyczące tzw. opłat półkowych w świetle prawa zwalczania nieuczciwej konkurencji jest niezwykle bogate i pokazuje, że sądy szczegółowo analizują warunki, od których uzależnione są upusty ceny. Istotny jest zakres ustaleń poczynionych już przy zawieraniu umowy, a także to czy dostawca miał realny wpływ na jej treść. Jeśli rabat zależeć ma od spełnienia określonych świadczeń przez nabywcę, decydujące jest, czy przedmiot tych świadczeń został określony w sposób precyzyjny i czy świadczenia te są ekwiwalentne wobec kwoty udzielonego rabatu, czy zostały w rzeczywistości wykonane i czy mają one jakąkolwiek wartość i wpływ na zysk dostawcy.

Co istotne, obciążenie niedozwolonymi opłatami może mieć nawet charakter ukryty, np. jeżeli wysokość marży z uwzględnieniem rabatu istotnie odbiega od marż pobieranych w zbliżonych okolicznościach, gdy marże te są w miarę jednolite, a także gdy przyjęty przez strony mechanizm obniżenia ceny nie określa warunków realizacji rabatu lub pozostawia je jednostronnej decyzji kupującego (tak w postanowieniu Sądu Najwyższego z 30 kwietnia 2021 r., sygn. akt I CSK 20/21).

W przypadku dopuszczenia się przez kontrahenta czynu nieuczciwej konkurencji polegającego na pobieraniu niedozwolonych opłat dostawcy przysługują roszczenia określone w art.18 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Może on zatem żądać zaniechania takich działań, usunięcia ich skutków, zapłaty odszkodowania czy wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści.

Rabaty a wykorzystywanie przewagi kontraktowej

Żądanie przez nabywcę, którym najczęściej jest sieć handlowa, określonych rabatów może być również kwalifikowane jako praktyka nieuczciwie wykorzystująca przewagę kontraktową.

Ma to miejsce w szczególności wówczas, gdy dochodzi do:

• nieuzasadnionego obniżania należności z tytułu dostarczenia produktów rolnych lub spożywczych po ich przyjęciu przez nabywcę w całości albo w umówionej części, w szczególności na skutek żądania udzielenia rabatu
• żądania przez nabywcę płatności niezwiązanych ze sprzedażą produktów,
• żądania płatności warunkujących przechowywanie i oferowanie do sprzedaży produktów dostawcy,
• żądanie płatności za reklamowanie, prowadzenie marketingu czy czynności związane z urządzaniem lokalu, w którym produkty są sprzedawane.

Ustawa o przewadze kontraktowej daje Prezesowi UOKiK uprawnienia do wszczęcia postępowania wyjaśniającego oraz nałożenia na podmiot dopuszczający się nieuczciwej praktyki kary pieniężnej w wysokości w wysokości do 3% obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia tej kary.