Kary dla podmiotów zbiorowych oraz odpowiedzialność finansowa i odszkodowawcza

Projekt ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione zagrożone karą nie tylko zakreśla na nowo zakres odpowiedzialności, ale zmienia rodzaje kary i środków orzekanych wobec podmiotów zbiorowych i zasady ich orzekania.

Jakie kary dla podmiotu zbiorowego?

W aktualnym stanie prawnym granica finansowej odpowiedzialności podmiotu zbiorowego w postaci kary pieniężnej wynosi od 1.000 zł do 5.000.000 zł, przy czym kara nie może przekroczyć 3% przychodu osiągniętego w roku obrotowym, w których doszło do popełnienia czynu zabronionego.

Projektowane zmiany ww. ustawy przewidują znacznie surowsze sankcje finansowe, gdyż wobec podmiotu zbiorowego będzie mogła zostać orzeczona kara pieniężna w wysokości od 30.000 zł do 30.000.000 zł (a w niektórych przypadkach nawet do wysokości górnej granicy zwiększonej o połowę, tj. do 45.000.000 zł). Zniesione zostanie powiązanie górnej granicy kary pieniężnej z wysokością przychodu przedsiębiorcy.

Nową, najbardziej surową karą, która będzie mogła zostać orzeczona wobec podmiotu zbiorowego, jest rozwiązanie tego podmiotu. Ten rodzaj kary orzekany ma być w sytuacjach ostatecznych i w przypadku istotnych przestępstw zagrożonych karą co najmniej 5 lat pozbawienia wolności. Co istotne, w razie rozwiązania podmiotu zbiorowego majątek tego podmiotu może zostać przeniesiony na Skarb Państwa lub zwrócony osobie uprawnionej. Jest to więc sankcja, która może okazać się szczególnie dotkliwym narzędziem szczególnie wobec dużych przedsiębiorców, posiadających znaczny majątek. Podkreślić przy tym należy, jak szeroki ma być zakres odpowiedzialności podmiotów zbiorowych i jakie ryzyka niesie to ze sobą dla dużych podmiotów.

Środki karne i zapobiegawcze

Rozszerzeniu ulegnie także katalog środków orzekanych wobec podmiotu zbiorowego. Możliwe będzie orzeczenie przepadku mienia lub korzyści majątkowych albo ich równowartości, zakazu promocji lub reklamy, zakazu prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju, zakaz korzystania z dotacji, subwencji lub innych form wsparcia ze środków publicznych, zakaz korzystania z pomocy organizacji międzynarodowych, zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne, obowiązku zwrotu na rzecz Skarbu Państwa środków uzyskanych z pomocy publicznej, podania wyroku do publicznej wiadomości, obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za krzywdę, nawiązki, stałego lub czasowego zamknięcia oddziału.

Podkreślić należy, że znaczna część z wymienionych powyżej środków będzie mogła być orzekana również jako środek zapobiegawczy w postępowaniu przygotowawczym przez prokuratora, którego postanowienie podlegać będzie zatwierdzeniu przez sąd, natomiast po wniesieniu aktu oskarżenia przez sąd.

Odpowiedzialność finansowa i odszkodowawcza

Projekt nowej ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych przewiduje odpowiedzialność finansową i odszkodowawczą również w przypadkach, w których podmiot zbiorowy nie ponosi odpowiedzialności karnej według zasad ogólnych.

Sąd może orzec przepadek składników lub praw majątkowych podmiotu zbiorowego albo ich równowartości, jeśli spełnione zostaną następujące warunki:

• w wyniku czynu zabronionego podmiot osiągnął (chociażby pośrednio) korzyść majątkową o wartości ponad 500.000 zł,
• podmiot zbiorowy w całości lub w znacznej części służył lub był przeznaczony do popełnienia czynu zabronionego lub ukrycia osiągniętej z tego czynu korzyści.

W celu zwolnienia się z odpowiedzialności finansowej konieczne będzie wykazanie, że wszystkie organy lub osoby uprawnione do działania w imieniu danego podmiotu zachowały należytą staranność wymaganą w danych okolicznościach w organizacji oraz nadzorze nad działalnością tego podmiotu. Ponadto możliwe będzie wykazywanie niewspółmierności orzeczenia tego środka  w stosunku do okoliczności sprawy.

Oprócz przepadku sądy będą mogły orzekać również zwrot uzyskanej korzyści na rzecz Skarbu Państwa lub pokrzywdzonego, jeśli osoby zarządzające danym podmiotem wiedziały o popełnieniu czynu zabronionego lub z łatwością mogły się o tym dowiedzieć.

W świetle przedstawionych planowanych zmian regulacji dotyczących odpowiedzialności podmiotów zbiorowych na szczególną uwagę zasługuje pojęcie należytej staranności organów i innych osób działających w imieniu, a nawet w interesie podmiotu zbiorowego.

Wobec zaostrzonych sankcji wobec podmiotów zbiorowych konieczne jest stworzenie i wdrożenie odpowiednich procedur i schematów postępowania, które umożliwią szybką reakcję na nieprawidłowości pojawiające się w działalności danego przedsiębiorstwa. Podjęcie przez organy zarządzające i nadzorujące działań z zakresu criminal compliance będzie oceniane w przyszłości jako przesłanka dochowania należytej staranności i okoliczność wpływająca na zakres odpowiedzialności podmiotu zbiorowego w przypadku popełniania czynu zabronionego.