TSUE o kredytach denominowanych według kursu CHF
Trybunał rozstrzygnął pytanie prejudycjalne węgierskiego Sądu Najwyższego dotyczące wykładni przepisów Dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich w kontekście oceny postanowienia umowy kredytowej denominowanej we frankach szwajcarskich (kredyty frankowe), określającego zasady kursu wymiany waluty stosowanego przy jej wykonywaniu.
W ocenie TSUE do sądu krajowego należy ocena, czy określone postanowienie umowne odnosi się do głównego przedmiotu umowy, przy czym powinien on stosować wykładnię zawężającą i ograniczać się do takiego stwierdzenia tylko wtedy, gdy zakwestionowany warunek określa podstawowe świadczenia w ramach danej umowy. Równocześnie Trybunał stwierdził jednak, że w przedmiotowej sprawie postanowienie ogranicza się do określenia kursu wymiany między węgierskim forintem i frankiem szwajcarskim w celu obliczenia rat kredytu, nie przewidując świadczenia przez kredytodawcę usługi wymiany waluty.
TSUE podkreślił również, że nawet postanowienia określające główny przedmiot umowy mogą być poddawane ocenie pod kątem nieuczciwego charakteru, jeśli nie zostały wyrażone w sposób jednoznaczny i zrozumiały. Umowa kredytu powinna w sposób przejrzysty ukazywać powody i specyfikę mechanizmu przeliczania waluty obcej. Konsumenci, którzy zaciągają kredyt w walucie obcej, muszą mieć bowiem możliwość oszacowania konsekwencji ekonomicznych wynikających z zastosowania przy spłacie kredytu kursu sprzedaży waluty obcej innego niż ten, który został zastosowany do obliczenia wysokości kredytu przy jego uruchomieniu.
Trybunał odniósł się również do uprawnienia sądów krajowych do ewentualnego zastąpienia klauzuli niedozwolonej odpowiednim przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym. Jest to możliwe tylko wówczas, gdy wykreślenie klauzuli niedozwolonej prowadziłoby do niemożności wykonania umowy. Gdyby bowiem sąd musiał unieważnić umowę, skutkowałoby to postawieniem pozostałej do spłaty kwoty kredytu w stan natychmiastowej wymagalności, co mogłoby przekraczać możliwości finansowe konsumenta. W konsekwencji sankcja nieważności umowy nie miałaby skutku penalizującego i odstraszającego dla przedsiębiorcy stosującego niedozwolony wzorzec umowy, lecz stanowiłaby obciążenie dla konsumenta.
Przyjęcie takiego rozwiązania jest słuszne tam, gdzie konieczne jest ustanowienie równowagi między stronami przy jednoczesnym zachowaniu ważności umowy.
- wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z 30 kwietnia 2014 r. w sprawie C-26/13
Komentarz:
Powyższy wyrok TSUE dopuszcza możliwość kwestionowania klauzul indeksacyjnych w kredytach hipotecznych udzielanych konsumentom. Trybunał pozostawia wprawdzie sądom krajowym swobodę oceny, czy postanowienie dotyczące przeliczania rat kredytu według kursu waluty obcej ma charakter świadczenia głównego. Jednocześnie wskazuje, że nawet w przypadku uznania postanowienia za określające podstawowe świadczenia stron, możliwe jest zakwestionowanie go pod kątem uczciwości w stosunkach z konsumentami, jeśli nie spełnia warunku jednoznaczności.
Wskazać należy, że polskie sądy uznają, że klauzule dotyczące sposobu przeliczania kwoty kredytu i poszczególnych rat według kursu z tabeli ustalanego przez bank, nie odnoszą się do głównego świadczenia stron (por. np. wyrok SOKiK z 14 grudnia 2010 r., sygn. akt XVII AmC 426/09).
Co do zasady, skutek uznania danego postanowienia za niedozwolone został określony w art. 3851 KC, który stanowi, że takie postanowienie nie wiąże konsumenta, a umowa jest ważna w pozostałym zakresie. Niedozwolone postanowienie winno zostać wyeliminowane z konkretnej umowy, a umowa wykonana zgodnie z jej treścią po usunięciu tego postanowienia.
W przypadku wyeliminowania wadliwych klauzul waloryzacyjnych/indeksacyjnych należałoby zatem przyjąć, że kredyt został udzielony w złotych polskich, a nadwyżka spłacona przez kredytobiorców według harmonogramu spłat w CHF, powinna zostać zwrócona przez bank jako świadczenie nienależne.