Nowe przepisy o przepadku w polskim prawie karnym

Dnia 27 kwietnia 2017 r. weszły w życie przepisy o tzw. „konfiskacie rozszerzonej” wprowadzone do polskiego porządku prawnego ustawą z 23 marca 2017 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2017 poz. 768).

Nowela zmierza do poprawienia efektywności mechanizmów karnoprawnych, które mają na celu pozbawianie sprawców przestępstw korzyści osiągniętych z popełnienia czynów zabronionych. Do polskiego prawa karnego wprowadzona została m. in. instytucja przepadku przedsiębiorstwa (art. 44a Kodeksu Karnego) oraz przepadku rozszerzonego (art. 45 § 2 Kodeksu Karnego).

Ustawodawca zwrócił uwagę na problem poważnych przestępstw gospodarczych popełnianych z wykorzystaniem przedsiębiorstw. Dotychczas okoliczność, że przedsiębiorstwo nie stanowiło własności sprawcy uniemożliwiała zwalczanie tego typu przestępczości. Zgodnie z poglądem wyrażonym w uzasadnieniu do projektu przedmiotowej nowelizacji, sprawcy przestępstw poważnych, zwłaszcza zaś popełnianych w sposób zorganizowany, gromadzą majątek pochodzący także z innych przestępstw niż objęte zarzutem. Zdaniem ustawodawcy uzasadnia to sprawdzenie legalności pochodzenia mienia nabytego również w czasie  przed popełnieniem przestępstwa.

Nowy art. 44a Kodeksu Karnego zawiera podstawę do orzeczenia przepadku przedsiębiorstwa, stanowiącego własność sprawcy przestępstwa, które służyło do popełnienia przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści. Przepadek ten może też zostać orzeczony w stosunku do przedsiębiorstwa niestanowiącego własności sprawcy, jeśli właściciel tego przedsiębiorstwa wiedział, że jest ono wykorzystywane do popełniania przestępstwa i godził się na to. Pojęcie przedsiębiorstwa należy przy tym rozumieć zgodnie z art. 55¹ Kodeksu cywilnego, a zatem jako zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej.

Orzeczenie przepadku przedsiębiorstwa jest jednak wykluczone w sytuacji, gdy korzyść osiągnięta z przestępstwa nie przekracza 200 tys. zł, gdy byłoby to niewspółmierne do wagi popełnionego przestępstwa, bądź też gdy szkoda wyrządzona przestępstwem lub wartość ukrytej korzyści nie jest znaczna w stosunku do rozmiaru działalności tego przedsiębiorstwa. Sąd może również wyjątkowo odstąpić od orzeczenia przepadku w stosunku do właściciela przedsiębiorstwa niebędącego sprawcą.

Zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 45 § 2 Kodeksu karnego za korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa uważa się mienie, które sprawca objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł w okresie 5 lat przed popełnieniem przestępstwa do chwili wydania chociażby nieprawomocnego wyroku. Wspomniany przepis zawiera również domniemanie prawne, które przenosi ciężar dowodu legalnego pochodzenia mienia zagrożonego przepadkiem na oskarżonego lub inną osobę dysponującą tym mieniem.

Stosowanie rozszerzonego przepadku ograniczone zostało do wypadków skazania za:

• przestępstwo, z którego popełnienia została osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa przekraczająca 200 tys. zł albo
• przestępstwo, z którego została lub mogła zostać osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa, zagrożone karą pozbawienia wolności, której górna granica jest nie niższa niż 5 lat lub
• przestępstwo popełnione w zorganizowanej grupie przestępczej.