- Wprowadzenie
Rodzaje orzeczeń podlegających wykonaniu
We Francji wykonywane mogą być wszystkie orzeczenia z wyjątkiem postanowień o zabezpieczeniu tymczasowym (por. wymagania wskazane poniżej). Należy jednak zwrócić uwagę na ograniczenia dotyczące orzeczeń zasądzających nieproporcjonalnie wysokie odszkodowanie o charakterze represyjnym (Cour de Cassation, 1e civ., 1 grudnia 2010, nr 09-13303). Każdorazowo w gestii sądu pozostaje ocena, czy przyznane odszkodowanie jest nieproporcjonalnie wysokie i stanowi formę represji.
Procedura
W prawie francuskim wyróżnia się procedurę uznawania oraz wykonywania orzeczeń sądów zagranicznych. Orzeczenia podlegają wykonaniu w odrębnym postępowaniu wykonawczym (exequatur). Natomiast przed wykonaniem orzeczenie musi zostać uznane. Orzeczenia wydane w państwach członkowskich UE w sprawach z zakresu prawa cywilnego oraz handlowego podlegają uznaniu z mocy prawa, co oznacza, że nie jest konieczna żadna szczególna procedura (art. 33 ust. 1 rozporządzenia Bruksela I). W związku z powyższym, podmiot ubiegający się o uznanie orzeczenia może zwrócić się bezpośrednio do właściwego sądu rejonowego, który dokona stwierdzenia wykonalności (art. 38 rozporządzenia Bruksela I oraz art. 509-2(1) francuskiego kodeksu postępowania cywilnego).
Ze względu na Rozporządzenie ws. utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego (ETE), powołujące do życia Europejski Tytuł Egzekucyjny dla roszczeń bezspornych i obowiązujące we wszystkich państwach członkowskich (z wyjątkiem Danii), nie jest już wymagane prowadzenie postępowania ws. stwierdzenia wykonalności orzeczenia opatrzonego takim tytułem (por. art. 5 rozporządzenie ETE). To samo dotyczy rozporządzenia ws. Europejskiego Nakazu Zapłaty (por. art. 19), które upraszcza procedury w sprawach transgranicznych pomiędzy państwami członkowskimi UE, oraz Europejskiego postępowania w sprawie drobnych roszczeń, dotyczącego spraw z zakresu prawa handlowego i cywilnego, w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza 2.000,00 € (por. art. 20 ust. 1).
- Wykonywanie orzeczeń sądów państw członkowskich UE
Rozporządzenia i traktaty UE
Wykonywanie orzeczeń państw UE jest objęte reżimem Rozporządzenia Bruksela I (Nr. 44/2001 z 22 grudnia 2000 r., przypomnienie: rozporządzenia unijne są wiążące i bezpośrednio stosowane we wszystkich krajach UE). Poza Rozporządzeniem Bruksela I, obowiązują następujące rozporządzenia szczególne:
- Rozporządzenie (Nr 1346/2000 z 29 maja 2000) w sprawie postępowania upadłościowego,
- Rozporządzenie (Nr 805/2004 z 21 kwietnia 2004) w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego,
- Rozporządzenie (Nr 1896/2006 z 12 grudnia 2006) w sprawie Europejskiego Nakazu Zapłaty,
- Rozporządzenie (Nr 861/2007 z 11 lipca 2007) ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń (do 2.000€).
Stosunki między państwami członkowskimi UE a Islandią, Norwegią i Szwajcarią reguluje nowa Konwencja z Lugano z 30 października 2007 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych.
Wymagania w zakresie uznawania orzeczeń UE
Możliwość kontroli orzeczenia, wydanego w kraju UE jest ograniczona mocą art. 36 i 45 ust. 2 Rozporządzenia Bruksela I: „Orzeczenie nie może być w żadnym przypadku przedmiotem kontroli merytorycznej”.
Jedyna możliwość kontroli wynika z art. 34 i 35 Rozporządzenia (w przypadku oczywistej sprzeczności z porządkiem publicznym, pozbawienia pozwanego możliwości obrony swych praw oraz w sytuacji, gdy orzeczenia nie da się pogodzić z wcześniejszym orzeczeniem w tej samej sprawie, między tymi samymi stronami).
Właściwość sądu w kraju, w którym orzeczenie zostało wydane, nie może co do zasady podlegać kontroli, z wyjątkiem spraw dotyczących ubezpieczeń i umów konsumenckich.
Skutki uznania
W wyniku uznania orzeczenie zagraniczne traktowane jest jako fakt, dowód i tytuł wykonawczy.
Porządek publiczny
Rozporządzenie Bruksela I przyjmuje węższą wykładnię pojęcia porządku publicznego w porównaniu z francuskim rozumieniem wskazanej konstrukcji. Trybunał Sprawiedliwości UE potwierdził powyższy pogląd, stwierdzając, że pojęcie „porządek publiczny” winno być interpretowane niezależnie (TSUE Hoffmann/Krieg, 4 lutego 1988 oraz Krombach, 28 marca 2000). W każdym razie, obie metody wykładni odnoszą się do kwestii proceduralnych i z tego powodu, sądy francuskie badają prawidłowość pierwotnego postępowania.
- Orzeczenia sądów państw spoza UE
Istnieje wiele międzynarodowych dwu- i wielostronnych umów między Francją a państwami trzecimi (listę wszystkich umów można odnaleźć na www.legifrance.gouv.fr). Warto zauważyć, że wskazane umowy nie zawsze obejmują swoim zakresem wszystkie rodzaje orzeczeń. Na przykład umowa z USA dotyczy wyłącznie prawa rodzinnego. Z tego powodu, wykonywanie orzeczeń zależy w dużej mierze od decyzji sądów francuskich oraz opiera się na zasadach międzynarodowego prawa prywatnego. Francuski Sąd Najwyższy nieustannie wpływa na praktykę stosowaną w sprawach z zakresu prawa cywilnego i handlowego.
Wymagania w zakresie uznawania orzeczeń sądów państw spoza UE
Podstawowym kryterium w tym zakresie jest tzw. „międzynarodowa prawidłowość”. Oznacza to zasadność właściwości sądu zagranicznego, brak oszustwa oraz zgodność z międzynarodowym porządkiem publicznym. To wymaganie oznacza badanie równoważności postępowania, ale tylko w zakresie zasad sprawiedliwego procesu. Ponadto, orzeczenie musi być wykonalne w kraju macierzystym i orzeczenie nie może być sprzeczne z innym orzeczenie w tej samej sprawie, między tymi samymi stronami (zasada res iudicata).
Porządek publiczny
Jak zostało wspomniane powyżej, musi zostać spełnione kryterium prawidłowości postępowania. Dotyczy to przede wszystkim zagwarantowania zainteresowanemu prawa do obrony swych praw (np. w przypadku wywłaszczenia bez odszkodowania).
Podmioty trzecie:
We Francji nie stosuje się zasady pośrednictwa (agency) lub zasady instrumentalizmu (alter ego principle). Z tego powodu orzeczenie może zostać wykonane wyłącznie w stosunku do dłużnika.