Zmiany w polskim prawie autorskim – lipiec 2015 r.

W ostatnim czasie trwały intensywne prace nad nowelizacją ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Część zmian została już wprowadzona do porządku prawnego, a co do części trwają jeszcze prace legislacyjne, które znajdują się na zaawansowanym etapie.

MAŁA NOWELIZACJA PRAWA AUTORSKIEGO

14 lipca 2015 r. weszła w życie tzw. mała nowelizacja prawa autorskiego, dotycząca czasu trwania ochrony artystycznych wykonań. Wdraża ona dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/77/UE z dnia 27 września 2011 r. w sprawie czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych.

Do najważniejszych zmian wprowadzonych na mocy małej nowelizacji prawa autorskiego należy wydłużenie czasu ochrony artystycznych wykonań utrwalonych na fonogramach z 50 do 70 lat. Czas trwania ochrony wygasa w przypadku opublikowanych fonogramów z upływem siedemdziesięciu lat następujących po roku, w którym fonogram został opublikowany. W przypadku fonogramów nieopublikowanych – od dnia ich rozpowszechnienia.

Ustawa wprowadza również dodatkowe gwarancje dla artystów wykonawców i ich spadkobierców po upływie pięćdziesięciu lat ochrony.

W zakresie wynagrodzenia dla artystów wykonawców ustawa przewiduje wypłatę po pięćdziesięciu latach czasu trwania ochrony dodatkowego wynagrodzenia wynoszącego 20% przychodu producenta fonogramu uzyskanego w poprzednim roku z tytułu zwielokrotniania, wprowadzania do obrotu i publicznego udostępniania fonogramu.

DUŻA NOWELIZACJA PRAWA AUTORSKIEGO

Trwają prace nad tzw. dużą nowelizacją prawa autorskiego, która została 10 lipca 2015 r. uchwalona przez Sejm i obecnie czeka na akceptację Senatu.

Przedłożony przez Komisję Kultury i Środków Przekazu projekt ustawy ma na celu dostosowanie polskiego prawa autorskiego do dyrektyw unijnych i dotyczy takich zagadnień jak „zakres dozwolonego użytku”, „utwory osierocone” czy „utwory niedostępne w handlu”.

Prawo do cytatu

Określone zostały granice „prawa do cytatu”. Nowy art. 29 prawa autorskiego będzie brzmiał następująco: „Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna i naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości”.

Dodano dodatkowe przepisy, stanowiące, że wolno korzystać z utworów na potrzeby parodii, pastiszu lub karykatury, w zakresie uzasadnionym prawami tych gatunków twórczości, jak również że wolno korzystać z utworu włączonego w sposób niezamierzony do innego materiału, o ile nie ma on znaczenia dla tego materiału.

Jest to poszerzenie zakresu prawa do cytatu w porównaniu z dotychczas obowiązującymi regułami, a decydujące znaczenie przy ocenie jego dopuszczalności ma mieć cel cytatu.

Dozwolony użytek

Nowelizacja wprowadza nowe formy dozwolonego użytku, takie jak:

  • korzystanie w granicach uzasadnionych celem informacji z przemówień politycznych i mów wygłoszonych na publicznych rozprawach, a także fragmentów publicznych wystąpień, wykładów oraz kazań, jednak bez prawa do publikacji zbiorów tego rodzaju utworów,
  • korzystanie z utworów podczas ceremonii religijnych oraz oficjalnych uroczystości organizowanych przez władze publiczne,
  • publiczne wykonywanie lub odtwarzanie przy pomocy urządzeń lub nośników znajdujących się w tym samym miejscu co publiczność rozpowszechnionych utwory podczas imprez szkolnych oraz akademickich,

Na nowo zdefiniowano również zakres dozwolonego użytku edukacyjnego:

Instytucje naukowe, uczelnie i jednostki mają być uprawnione do korzystania z rozpowszechnionych utworów na potrzeby zilustrowania treści przekazywanych w celach dydaktycznych lub w celu prowadzenia badań naukowych, a także do zwielokrotniania w tym celu rozpowszechnionych drobnych utworów lub fragmentów większych utworów. W przypadku publicznego udostępniania takich utworów np. na platformach e-learningowych będzie to dozwolone wyłącznie dla ograniczonego kręgu osób zidentyfikowanych przez korzystającego.

Wprowadzono również przepis zezwalający na zamieszczanie w celach dydaktycznych i naukowych rozpowszechnionych drobnych utworów lub fragmentów większych utworów w podręcznikach, wypisach i antologiach, jednakże za zapłatą wynagrodzenia na rzecz twórcy.

Caching

W znowelizowanej ustawie znajdzie się również regulacja dot. cachingu, czyli krótkotrwałego tworzenia w pamięci tymczasowej kopii zasobów przeglądanych w ramach Internetu.

Zgodnie z nowym art. 271 tymczasowe zwielokrotnienie, o charakterze przejściowym lub incydentalnym, niemające samodzielnego znaczenia gospodarczego, a stanowiące integralną i niezbędną część procesu technologicznego, którego celem jest wyłącznie umożliwienie przekazu utworu w systemie teleinformatycznym pomiędzy osobami trzecimi przez pośrednika lub zgodnego z prawem korzystania z utworu, nie wymaga zezwolenia twórcy.

Utwory osierocone

Projekt zawiera także szczegółowe regulacje dotyczące tzw. utworów osieroconych, a więc takich, co do których nie zostały ustalone lub odnalezione osoby, którym przysługują autorskie prawa majątkowe. Projekt ustawy wskazuje szereg instytucji, które mogą zwielokrotniać i udostępniać publicznie takie utwory. Korzystanie z utworów osieroconych jest dozwolone w celu realizacji służących interesowi publicznemu celów statutowych organizacji do tego uprawnionych, które mogą pobierać z tego tytułu również przychody przeznaczane na digitalizację i udostępniania utworów.

Konieczne jest jednak uprzednie, bezskuteczne przeprowadzenie starannych poszukiwań podmiotów uprawnionych.

Utwory out of commerce

Nowelizacja prawa autorskiego obejmuje również utwory niedostępne w obrocie handlowym. Są to utwory opublikowane w książkach, dziennikach, czasopismach lub w innych formach publikacji drukiem, jeżeli nie są one dostępne dla odbiorców w obrocie handlowym za zezwoleniem uprawnionych, którym przysługują autorskie prawa majątkowe ani w postaci egzemplarzy wprowadzanych do obrotu handlowego w liczbie zaspokajającej racjonalne potrzeby odbiorców ani w drodze ich udostępniania publicznego w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.

Na podstawie nowych przepisów archiwa, instytucje oświatowe, uczelnie oraz jednostki naukowe będą mogły – po uzyskaniu zgody odpowiedniej organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi co do utworu znajdującego się w wykazie utworów out of commerce – zwielokrotniać takie utwory, które znajdują się w ich zasobach oraz udostępniać je publicznie w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.