Proces

Organizacja Sądownictwa w Polsce

Zgodnie z art. 10 Konstytucji RP władzę sądowniczą w Polsce sprawują sądy i trybunały. Art. 175 ust. 1 wskazuje, iż wymiar sprawiedliwości w RP sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.

Zgodnie z art. 176 Konstytucji RP, postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne, strona postępowania ma w każdym wypadku możliwość wniesienia środka zaskarżenia, który spowoduje ponowne rozpoznanie sprawy przez sąd wyższej instancji.

1. Sądownictwo powszechne w Polsce

Ustrój sądownictwa powszechnego w Polsce określa ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ustroju sądów powszechnych (dz. U. Nr 98, poz. 1070 z późniejszymi zmianami).

Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości w zakresie nienależącym do sądów administracyjnych, sądów wojskowych oraz Sądu Najwyższego. W systemie organizacji polskiego sądownictwa występuje zatem domniemanie właściwości sądownictwa powszechnego. W szczególności, sądy powszechne orzekają w sprawach z zakresu prawa cywilnego, karnego, gospodarczego, pracy oraz ubezpieczeń społecznych.

Sądownictwo powszechne jest zorganizowane trójszczeblowo:

a) Sądy rejonowe – tworzone są dla jednej lub większej liczby gmin. W uzasadnionych przypadkach można utworzyć więcej niż jeden sąd rejonowy dla danej gminy,

b) Sądy okręgowe – tworzone są dla obszaru właściwości co najmniej dwóch sądów rejonowych (okręg sądowy),

c) Sądy apelacyjne – tworzone są dla obszaru właściwości co najmniej dwóch okręgów sądowych (obszar apelacji).

2. Sądownictwo wojskowe w Polsce

Ustrój sądów wojskowych został uregulowany ustawą z dnia 21 sierpnia 1997 prawo o ustroju sądów wojskowych (Dz. U. Nr 117, poz. 753 z późniejszymi zmianami).

Sądy wojskowe powołane są do sprawowania wymiaru sprawiedliwości w Siłach Zbrojnych RP. Są to sądy szczególne, ich właściwość ogranicza się w zasadzie wyłącznie do spraw karnych i wobec sprawców, którzy są żołnierzami.

Do sądów wojskowych należą wojskowe sądy garnizonowe, które zajmują analogiczne miejsce jak sądy rejonowe wśród sądów powszechnych oraz wojskowe sądy okręgowe, które są odpowiednikiem powszechnych sądów okręgowych.

3. Sąd Najwyższy

Organizację Sądu Najwyższego określa ustawa z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052 z późniejszymi zmianami).

Podstawowym celem działalności Sądu Najwyższego jest zapewnienie zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych.

W związku z powyższym, Sąd Najwyższy sprawuje nadzór w zakresie orzekania nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych, w szczególności rozpoznaje kasacje oraz inne środki odwoławcze od orzeczeń ww. sądów.

Sąd Najwyższy jest również upoważniony do podejmowania uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne. Wskazane uchwały nie mają mocy wiążącej, ale ze względu na autorytet Sądu Najwyższego zazwyczaj wyznaczają określony kierunek interpretowania prawa przez sądy powszechne.

Ponadto, Sąd Najwyższy jest właściwy do stwierdzania ważności wyborów parlamentarnych i prezydenckich oraz referendów. Rozpoznaje też protesty wyborcze.

4. Sądownictwo administracyjne w Polsce

Ustrój sądownictwa administracyjnego został określony w ustawie z dnia 25 lipca 2002 r. prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 z późniejszymi zmianami).

Sądy administracyjne są powołane do sprawowania kontroli działalności administracji publicznej (w tym uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej).

Specyficzną cechą sądownictwa administracyjnego jest fakt, iż kontrola dokonywana przez sądy administracyjne jest co do zasady dokonywana wyłącznie pod względem zgodności działania administracji z obowiazującym prawem.

Sądownictwo administracyjne zorganizowane jest dwuszczeblowo:

a) wojewódzkie sądy administracyjne – tworzone są dla jednego województwa lub większej liczby województw. Rozpoznają w pierwszej instancji sprawy należące do właściwości sądów administracyjnych,

b) Naczelny Sąd Administracyjny – sprawuje nadzór nad działalnością wojewódzkich sądów administracyjnych, w szczególności rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń ww. sądów.

5. Trybunały w Polsce

W Konstytucji RP wskazane są dwa trybunały: Trybunał Konstytucyjny oraz Trybunał Stanu.

Trybunał Konstytucyjny jest powołany do badania aktów normatywnych pod kątem ich zgodności z Konstytucją. Orzeczenia Trybunału mają powszechnie wiążącą moc i są ostateczne. Trybunał rozstrzyga również spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi organami państwa.

Trybunał Stanu rozpoznaje sprawy naruszenia Konstytucji lub ustaw, których dopuściły się osoby zajmujące najwyższe stanowiska w państwie.

Zawody prawnicze w Polsce

Świadczeniem usług prawniczych w Polsce zajmują się następujące grupy zawodowe:

• Adwokat

• Radca prawny

• Doradca podatkowy

• Rzecznik patentowy

• Notariusz

1. Adwokat

W Polsce wykonywanie zawodu adwokata uregulowane jest przepisami ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze. Zawód adwokata obejmuje świadczenie pomocy prawnej, zwłaszcza udzielanie porad prawnych, sporządzanie opinii prawnych, opracowanie projektów aktów prawnych oraz występowanie przed sądami i urzędami. Adwokat w wykonywaniu swoich obowiązków zawodowych podlega wyłącznie ustawom.

Adwokat nie może wykonywać zawodu, jeżeli pozostaje w stosunku pracy.

Adwokaci są zrzeszeni w izbach adwokackich. Zasady etyki zawodowej adwokatów zawarte są w Zbiorze Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu z dnia 14 grudnia 2011 r.

2. Radca prawny

Zasady wykonywania zawodu radcy prawnego reguluje ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. Nr 19, poz. 145 z późniejszymi zmianami). W obecnym stanie prawnym wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, z wyjątkiem występowania w charakterze obrońcy w postępowaniu karnym i w postępowaniu o przestępstwa skarbowe. Stanowiło to dotychczas podstawową różnicę między zawodami radcy prawnego i adwokata.

W dniu 1 lipca 2015 r. weszła w życie nowelizacja Kodeksu Postępowania Karnego, która umożliwia radcom prawnym występowanie w charakterze obrońcy w sprawach karnych i karnoskarbowych, pod warunkiem, iż nie pozostają oni w stosunku pracy.

Radca prawny może wykonywać zawód w trakcie pozostawania w stosunku pracy.

Radcowie prawni są zrzeszeni w samorządzie zawodowym – okręgowych izbach radców prawnych. Szczegółowe normy regulujące wykonywanie zawodu zawarte są w Kodeksie Etyki Radcy Prawnego z dnia 10 listopada 2007 r.

3. Doradca podatkowy

Doradcą podatkowym jest osoba fizyczna wpisana na listę doradców podatkowych, czyli uprawniona do wykonywania czynności doradztwa podatkowego. Wykonywanie zawodu doradcy podatkowego zostało uregulowane w ustawie z dnia 5 lipca 1996 r. o doradztwie podatkowym (Dz. U. Nr 102, poz. 475 z późniejszymi zmianami).

Doradcy podatkowi są zrzeszeni w samorządzie zawodowym (Krajowa Izba Doradców Podatkowych). Szczegółowe zasady wykonywania zawodu określone są w Zasadach Etyki Doradców Podatkowych z dnia 11 lutego 2014 r.

4. Rzecznik patentowy

Wykonywanie zawodu rzecznika patentowego w Polsce reguluje ustawa z 11 kwietnia 2001 r. o rzecznikach patentowych (Dz. U. 2001 Nr 49, poz. 509 z późniejszymi zmianami).

Zawód rzecznika patentowego polega na świadczeniu pomocy w sprawach własności przemysłowej, w szczególności w zakresie uzyskiwania, zachowywania, wykonywania oraz dochodzenia praw odnoszących się do przedmiotów własności przemysłowej oraz zwalczania nieuczciwej konkurencji.

Rzecznicy Patentowi zrzeszeni są w Polskiej Izbie Rzeczników Patentowych. Reguły deontologiczne profesji zawarte są w Zasadach Etyki Zawodowej Rzecznika Patentowego z 15 listopada 2002 r.

5. Notariusz

Notariusze wykonują zawód na podstawie ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. prawo o notariacie (Dz. U. Nr 22, poz. 91 z późniejszymi zmianami).

Notariusz dokonuje czynności notarialnych, czyli takich czynności, które winny być dokonane w takiej formie ze względu na wymogi prawa lub wolę stron. Czynności notarialne, dokonane zgodnie z procedurą, mają charakter dokumentu urzędowego.

Dokonując czynności notarialnych dokonuje się opłaty, która stanowi wynagrodzenie notariusza, ograniczone maksymalnymi stawkami taksy notarialnej, właściwymi dla danej czynności.

Notariusz może prowadzić wyłącznie jedną kancelarię. Kilku notariuszy może prowadzić jedną kancelarią w ramach spółki cywilnej lub partnerskiej.

Szczegółowe zasady wykonywania zawodu notariusza zawarte są w Kodeksie Etyki Zawodowej Notariuszy z dnia 12 grudnia 1997 r.

Polska procedura karna

W polskim porządku prawnym procedura karna jest uregulowana przepisami ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późniejszymi zmianami).

Cele postępowania karnego

Podstawowym celem postępowania karnego jest wykrycie i pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sprawcy przestępstwa oraz zapewnienie, aby osoba niewinna odpowiedzialności tej nie poniosła. Przepisy postępowania karnego mają zapewnić również właściwe zastosowanie kar i środków karnych, w celu zwalczania przestępczości, zapobieganiu jej oraz umacnianiu prawa i zasad współżycia społecznego.

Etapy postępowania karnego

Postępowanie karne składa się z fazy postępowania przygotowawczego oraz postępowania sądowego.

W fazie przygotowawczej postępowania karnego ustala się, czy zostało popełnione przestępstwo oraz podejmuje działania w celu wykrycia i w razie potrzeby ujęcia sprawcy. Ponadto wyjaśniane są okoliczności sprawy i zbierane dowody, które zostaną wykorzystane w postępowaniu sądowym.

Postępowanie karne w fazie sądowej rozpoczyna się wraz wniesieniem aktu oskarżenia przez prokuratora. W postępowaniu sądowym organem prowadzącym jest sąd. Prokurator staje się stroną postępowania, której zadaniem jest udowodnienie, iż druga strona (oskarżony) dopuściła się czynu przestępnego. Postępowanie sądowe kończy się wydaniem wyroku. Wyrok sądu I instancji może być zaskarżony do sądu wyższej instancji poprzez wniesienie apelacji. Wyrok II instancji jest wyrokiem prawomocnym i co do zasady nie może być już wzruszony. Do nadzwyczajnych środków zaskarżenia należy kasacja, którą wnosi się do Sądu Najwyższego.

Koszty w sprawach karnych

Zasady ponoszenia kosztów sądowych są uregulowane w ustawie z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych oraz w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 maja 2003 r. w sprawie wysokości zryczałtowanej równowartości wydatków w sprawach z oskarżenia prywatnego (Dz. U. z dnia 13 czerwca 2003 r.)

Przymus adwokacko-radcowski w postępowaniu karnym

Kodeks postępowania karnego wymaga zastępstwa przez profesjonalnego pełnomocnika przy dokonywaniu następujących czynności:

– wniesieniu subsydiarnego aktu oskarżenia, zgodnie art. 55 § 2 KPK,

– złożeniu apelacji od wyroku sądu okręgowego, zgodnie z art. 446 § 1 KPK,

– złożeniu kasacji, zgodnie z art. 526 § 2 KPK,

– złożeniu wniosku o wznowienie postępowania, zgodnie z art. 545 § 2 KPK.

Właściwość sądu

W postępowaniu karnym w pierwszej instancji zasadą jest, iż orzeka sąd rejonowy. Sąd okręgowy w pierwszej instancji orzeka w sprawach o zbrodnie określone w Kodeksie karnym i innych ustawach szczególnych. Sąd apelacyjny rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń wydanych w pierwszej instancji przez sąd okręgowy. Sąd Najwyższy rozpoznaje kasacje oraz środki odwoławcze wskazane w ustawie.

Postępowanie cywilne w Polsce

W polskim systemie prawnym rozpoznawanie i rozstrzyganie spraw z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, oraz innych spraw, które przewidują przepisy szczególne, odbywa się na zasadach określonych w ustawie Kodeks postępowania cywilnego z 17 listopada 1964 r.

Rodzaje postępowania cywilnego

Sądowe postępowanie cywilne dzieli się na postępowanie:

• rozpoznawcze,
• zabezpieczające,
• egzekucyjne.

W postępowaniu rozpoznawczym istnieją dwa tryby rozpatrywania spraw cywilnych: postępowanie procesowe oraz postępowanie nieprocesowe.

Postępowanie procesowe charakteryzuje się występowaniem przeciwstawnych interesów dwóch stron postępowania, tj. powoda i pozwanego. Proces rozpoczyna się wniesieniem powództwa, którym powód może żądać zasądzenia świadczenia, ustalenia czy ukształtowania stosunku prawnego lub prawa. Orzeczenia rozstrzygające spór co do istoty wydawane są w formie wyroków czy nakazów zapłaty, natomiast postanowienia w toku postępowania procesowego dotyczą kwestii proceduralnych oraz incydentalnych.

Kodeks postępowania cywilnego przewiduje również kilka rodzajów postępowanń odrębych dla określonych rodzajów spraw. Jest to m.in. postępowanie w sprawach małżeńskich, w sprawach ze stosunków między rodzicami i dziećmi, z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, z zakresu ochrony konkurencji, o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, z zakresu regulacji energetyki, telekomunikacji, poczty czy transportu kolejowego, jak również postępowanie nakazowe, upominawcze, uproszczone.

Postępowanie nieprocesowe może dotyczyć ściśle określonych spraw, takich jak wpis do Krajowego Rejestru Sądowego, stwierdzenie praw do spadku czy dział spadku, uznanie za zmarłego, ubezwłasnowolnienie, ustanowienie opieki, rozgraniczenie nieruchomości, zniesienie współwłasności czy stwierdzenie zasiedzenia rzeczy. Ten rodzaj postępowania wszczynany jest na wniosek wnioskodawcy lub z urzędu, biorą w nim udział wnioskodawca oraz uczestnicy, a kończy się wydaniem orzeczenia w formie postanowienia.

Środki odwoławcze

Zwykłymi środkami odwoławczymi w polskiej procedurze cywilnej są:

– zażalenie – przysługuje co do zasady na postanowienie sądu I instancji kończące postępowanie w sprawie oraz na inne postanowienia określone w ustawie; zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje na postanowienie sądu II instancji odrzucające skargę kasacyjną oraz skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia;

– apelacja – przysługuje od wyroku sądu I instancji do sądu II instancji;

– skarga kasacyjna – po spełnieniu określonych przesłanek może być wniesiona do Sądu Najwyższego od wydanego przez sąd II instancji prawomocnego wyroku lub postanowienia w przedmiocie odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania kończących postępowanie w sprawie, podmiotami uprawnionymi do wniesienia skargi kasacyjnej są strony, Prokurator Generalny lub Rzecznik Praw Obywatelskich.

Koszty w postępowaniu cywilnym

Szczegółowe regulacje dotyczące ponoszenia kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym, zasad i trybu ich pobierania, wysokości opłat sądowych, zasad zwalniania od kosztów sądowych znajduje się w ustawie z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Przymus adwokacko-radcowski

Zgodnie z art. 871 KPC w postępowaniu cywilnym obowiązkowe zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych obowiązuje w postępowaniu przed Sądem Najwyższym oraz w przypadku innych czynności procesowych związanych z postępowaniem przed Sądem Najwyższym, ale podejmowanych przed sądem niższej instancji.

Właściwość rzeczowa

Co do zasady sprawy cywilne rozpoznawane są w I instancji przez sądy rejonowe. Sądy okręgowe są właściwe m.in. w sprawach majątkowych, w których wartość przedmiotu spory przewyższa 75 tys. zł ( z wyjątkiem pewnych rodzajów spraw wymienionych w art. 17 pkt. 4 KPC), ale także w sprawach dotyczących praw niemajątkowych, prawa prasowego, praw autorskich i praw własności przemysłowej, jak również spraw zapobiegania i zwalczania nieuczciwej konkurencji.

Postępowanie administracyjne w Polsce

Polska ustawa Kodeks postępowania administracyjnego z 14 czerwca 1960 r. reguluje zasady postępowania przed organami administracji publicznej (lub innymi właściwymi organami państwowymi) m.in. w sprawach indywidualnych rozstrzyganych w drodze decyzji administracyjnych.

Ponadto zawiera przepisy dotyczące postępowania w sprawach rozstrzygania sporów o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego i organami administracji rządowej, w sprawach rozstrzygania sporów między organami administracji publicznej a innymi podmiotami, postępowania w sprawach wydawania zaświadczeń przez organy administracji publicznej, jak również w sprawie skarg i wniosków.

Ogólne postępowanie administracyjne może zakończyć się wydaniem decyzji administracyjnej, postanowienia lub zawarciem ugody.

Aktem administracyjnym rozstrzygającym sprawę co do istoty lub w inny sposób kończącym postępowanie w danej instancji jestdecyzja administracyjna. Uznanie danego aktu za decyzję admnistracyjną jest niezależne od nazwy nadanej danemu aktowi przez organ administracji (np. pozwolenie, licencja, nakaz, zakaz itp.).

Kontrola decyzji administracyjnych odbywa się w administracyjnym toku instancji, tj. od decyzji wydanej przez organ I instancji przysługuje odwołanie, które jest kierowane do tego samego organu. Może on dokonać samokontroli i wydać nową decyzję, a jeśli tego nie czyni – przekazuje odwołanie do właściwego organu II instancji, którym co do zasady jest organ administracyjny wyższego stopnia. Organ ten wydaje rozstrzygnięcie w formie decyzji, która może utrzymać w mocy lub uchylić zaskarżoną decyzję albo umorzyć postępowanie odwoławcze.

W drodze wyjątku odwołania od decyzji administracyjnych mogą być rozpatrywane przez sądy powszechne, np. w niektórych sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów czy w sprawach związanych z aktami stanu cywilnego.

Inne środki zaskarżenia to zażalenie przysługujące od postanowienia wydanego przez organ i instancji, jak również wniosek o ponowne rozpoznanie sprawy przez ten sam organ w przypadku decyzji wydanych przez ministra albo samorządowe kolegium odwoławcze.

Polskie postępowanie administracyjne przewiduje również nadzwyczajne środki zaskarżenia, które służą wzruszeniu ostatecznej decyzji administracyjnej w przypadku spełnienia szczególnych przesłanek. Do wspomnianych środków należy wznowienie postępowania,stwierdzenie nieważności czy wygaśnięcia decyzji.

Postępowanie sądowoadministracyjne

Kontrola działań działań organów administracji publicznej, w tym kontrola wydawanych przez te organy aktów administracyjnych oraz innych działań pod kątem ich zgodności z prawem, należy do kompetencji sądów administracyjnych.

Aktem prawnym określającym reguły postępowania sądowoaministracyjnego jest ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

Sądy administracyjne rozpoznają skargi na decyzje administracyjne i postanowienia wydane w toku postępowania administracyjnego, na uchwały lub akty organów jednostek samorządu terytorialnego, akty nadzoru na jednostką samorządu terytorialnego, jak również skargi na bezczynność organu administracji.

Sądy administracyjne w Polsce rozstrzygają również spory o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego oraz między samorządowymi kolegiami odwoławczymi, jak również spory kompetencyjne między organami jednostek samorządu terytorialnego a organami administracji rządowej, a także między samorządowymi kolegiami odwoławczymi a organami administracji rządowej.

Wszczęcie postępowania sądowoadministracyjnego następuje na skutek wniesienia skargi lub wniosku (gdy ustawa tak stanowi), a kończy się wydaniem orzeczenia w formie wyroku rozstrzygającego sprawę merytorycznie lub postanowienia dotyczącego kwestii proceduralnych.

Koszty postępowania

Kosztami postępowania sądowoadministracyjnego są koszty sądowe (tj. wpis, opłaty kancelaryjne, zwrot wydatków), jak również koszty przejazdów do sądu strony i pełnomocnika oraz równowartość zarobków utraconych wskutek stawiennictwa w sądzie. Zasady ponoszenia kosztów sądowych zostały określone w rozdziale 2. ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

Wysokość wpisu jest zależna od rodzaju sprawy oraz od wartości przedmiotu zaskarżenia. Zasady i wysokość pobierania wpisów w sprawach sądowoadministracyjnych zostały uregulowane w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 16 grudnia 2003 r. w sprawie wysokości oraz szczegółowych zasad pobierania wpisu w postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2003 r. nr 221, poz. 2193 ze zm.). Innym właściwym aktem prawnym jest Rozporządzenie Rady Ministrów z 16 grudnia 2003 r. w sprawie wysokości opłat kancelaryjnych pobieranych w sprawach sądowoadministracyjnych.

Przymus adwokacko-radcowski

Zgodnie z przepisami ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi strona musi być reprezentowana przez adwokata lub radcę prawnego w następujących sprawach: sporządzenie i wniesienie skargi kasacyjnej od wyroku wojewódzkiego sądu administracyjnego do Naczelnego Sądu Administracyjnego (art. 175 § 1 PPSA), zażalenia do Naczelnego Sądu Administracyjnego na postanowienie o odrzuceniu skargi kasacyjnej (art. 194 § 4 PPSA), jak również skargi o wznowienie postępowania do Naczelnego Sądu Administracyjnego (art. 276 PPSA).

Wymiar sprawiedliwości w Niemczech

Organizacja sądownictwa w Republice Federalnej Niemiec jest uregulowana pośrednio w art. 95 ust. 1 Ustawy zasadniczej („GG“), zgodnie z którym w zakresie sądownictwa powszechnego, administracyjnego, finansowego, pracy i spraw socjalnych Federacja tworzy jako trybunały najwyższe: Trybunał Federalny, Federalny Sąd Administracyjny, Federalny Trybunał Obrachunkowy, Federalny Sąd Pracy i Federalny Sąd Socjalny. W niemieckim sądownictwie rozróżnia się zatem pięć gałęzi: sądownictwo powszechne, administracyjne, finansowe, pracy oraz do spraw socjalnych.

1. Sądownictwo powszechne

Stosownie do § 13 ustawy o organizacji sądownictwa („GVG“) do właściwości sądów powszechnych należą sprawy z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego oraz sprawy rozstrzygane w trybie nieprocesowym (sprawy cywilne), jak również sprawy karne, o ile sprawy te nie zostały zastrzeżone do właściwości organów administracji lub sądów administracyjnych albo przekazane na podstawie odrębnej ustawy związkowej do właściwości sądów specjalnych.

Przed sądami powszechnymi rozstrzygane są wszelkie spory z zakresu prawa cywilnego, czyli spory pomiędzy podmiotami pozostającymi w stosunku równorzędności, jak np. dwie osoby fizyczne lub spółki prawa prywatnego.

Ponadto sądy powszechne orzekają w sprawach toczących się w trybie nieprocesowym, takich jak sprawy wieczystoksięgowe, rejestrowe, spadkowe, opiekuńcze czy dotyczące praw stanu cywilnego.

Zgodnie z treścią § 13 GVG wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych sprawowany jest wyłącznie przez sądy powszechne.

Sądownictwo powszechne w Niemczech zorganizowane jest czterostopniowo. Sądem najwyższej instancji na szczeblu związkowym jest stosownie do treści art. 95 ust. 1 GG Trybunał Federalny (BGH). W pozostałym zakresie sądownictwo powszechne sprawują sądy określone w § 12 GVG, tj. sądy rejonowe (Amtsgericht), sądy krajowe (Landesgericht) oraz wyższe sądy krajowe (Oberlandesgericht).

Sprawy karne oraz cywilne rozstrzygane są w pierwszej instancji przez sądy rejonowe lub krajowe. Natomiast postępowania nieprocesowe zawsze trafiają w pierwszej instancji do sądu rejonowego.

2. Sądownictwo administracyjne:

Sądownictwo administracyjne służy rozstrzyganiu sporów o charakterze publiczno-prawnym. Zgodnie z treścią § 40 Regulaminu sądów administracyjnych (VwGO) do właściwości sądów administracyjnych należą wszystkie sprawy publiczno-prawne, niezastrzeżone do właściwości sądów socjalnych lub finansowych.

Do najważniejszych zadań sądownictwa administracyjnego należy orzekanie w sprawach paszportowych, sprawach cudzoziemców i azylowych, pomocy finansowej dla osób uczących się, zasiłków mieszkaniowych, prawa policyjnego i porządkowego, w sprawach szkolnictwa, uczelni wyższych, egzaminów państwowych, w sprawach związanych z wykonywaniem działalności gospodarczej, prawem urzędniczym oraz podatkami komunalnymi.

Sądownictwo administracyjne jest zorganizowane trzystopniowo, przy czym sądem najwyższej instancji jest stosownie do treści art. 95 ust. 1 GG Federalny Sąd Administracyjny (BVerwG). Sądy niższego rzędu zostały wskazane w § 2 VwGO i należą do nich sądy administracyjne oraz wyższe sądy administracyjne.

W pierwszej instancji orzekają sądy administracyjne, w przedmiocie apelacji orzekają wyższe sądy krajowe, natomiast w przedmiocie rewizji orzeka Federalny Sąd Administracyjny.

3. Sądownictwo finansowe:

Sądy finansowe rozstrzygają spory publiczno-prawne. Stosownie do § 33 Regulaminu sądów finansowych („FGO“) są one właściwe w szczególności w postępowaniach dotyczących spraw podatkowych, zasiłków rodzinnych oraz należności celnych.

Sądownictwo finansowe jest dwuinstancyjne. Sądem najwyższej instancji na szczeblu związkowym jest Federalny Sąd Finansowy. Ponadto do spraw z zakresu sądownictwa finansowego właściwe są sądy finansowe (por. § 2 FGO).

Sądy finansowe orzekają w pierwszej instancji, natomiast Federalny Sąd Finansowy rozstrzyga w przedmiocie środka odwoławczego – rewizji.

4. Sądownictwo pracy:

Zgodnie z §§ 2, 2a i 3 Ustawy o sądach pracy (ArbGG) sądy pracy rozstrzygają spory pomiędzy stronami układów zbiorowych oraz spory ze stosunku pracy i innych bezpośrednio powiązanych stosunków prawnych istniejących pomiędzy pracownikami a pracodawcami. Ponadto sądy pracy orzekają w sprawach z zakresu organizacji przedsiębiorstw oraz współdziałania pracowników w kierowaniu zakładem pracy.

Organizacja sądownictwa pracy opiera się na trzech stopniach. Najwyższą instancją jest stosownie do art. 95 ust. 1 GG Federalny Sąd Pracy (BAG). Ponadto istnieją krajowe sądy pracy oraz sądy pracy (por. § 1 ArbGG).

W pierwszej instancji orzekają sądy pracy, natomiast w przedmiocie środków odwoławczych rozstrzygają krajowe sądy pracy w przypadku apelacji, a Federalny Sąd Pracy w przypadku rewizji.

5. Sądownictwo socjalne:

Sądy socjalne rozstrzygają spory publiczno-prawne z zakresu prawa socjalnego. Do zadań sądów socjalnych zgodnie z § 51 ustawy o sądach socjalnych (SGG) należy w szczególności orzekanie w sprawach dotyczących ubezpieczeń społecznych, wspierania zatrudnienia, zaopatrzenia ofiar wojny czy publicznych kas chorych.

Sądownictwo socjalne zorganizowane jest trzystopniowo. W art. 95 ust. 1 GG został wskazany Federalny Sąd Pracy (BSG) jako sąd najwyższej instancji w sądownictwie socjalnym na poziomie związkowym. Pozostałe sądy sprawujące wymiar sprawiedliwości w sprawach socjalnych zostały wskazane w § 2 SGG, a należą do nich sądy socjalne oraz krajowe sądy socjalne.

W pierwszej instancji orzekają sądy socjalne, natomiast w przedmiocie środków odwoławczych właściwe są krajowe sądy socjalne w przypadku apelacji oraz Federalny Sąd Socjalny w przypadku rewizji.

Zawody prawnicze w Niemczech

W sektorze świadczenia usług prawniczych istnieją w Niemczech następujące grupy zawodowe:

• Adwokaci (Rechtsanwalt)

• Rzecznicy patentowi (Patentanwalt)

• Notariusze (Notar)

• Doradcy podatkowi (Steuerberater)

• Biegli rewidenci (Wirtschaftsprüfer)

• Doradcy prawni (Rechtsdienstleister)

Adwokat

Zasady wykonywania zawodu adwokata w Niemczech określone są w Federalnym regulaminie adwokackim (BRAO), który określa wymogi dopuszczenia do zawodu adwokata, prawa i obowiązki adwokatów, jak również reguły współpracy pomiędzy adwokatami. Pozostałe istotne akty prawne to Regulamin zawodowy (BORA) oraz Regulamin adwokatów wyspecjalizowanych (FAO). Adwokatura należy do tzw. wolnych zawodów, dlatego jest zorganizowana na zasadzie samorządu, którego przedstawiciele zrzeszeni są w izbach.

Do zadań adwokata należy doradztwo prawne, reprezentowanie przed sądami oraz urzędami, sporządzanie umów oraz innych dokumentów istotnych w obrocie prawnym.

Adwokaci przy wykonywaniu zawodu podlegają wskazanym powyżej normom prawnym oraz prawu zawodowemu.

Pierwszym krokiem w kierunku wykonywania zawodu jest ukończenie studiów prawniczych, zakończonych 1. egzaminem państwowym. Następnie kandydaci odbywają dwuletni okres aplikacji zwanej referendariatem, w trakcie którego mają okazję zapoznać się z realiami wykonywania różnych zawodów prawniczych. Wniosek o dopuszczenie do zawodu adwokata może zostać złożony dopiero po zdaniu 2. egzaminu państwowego.

Rzecznik patentowy

Wykształcenie konieczne do uzyskania tytułu rzecznika patentowego uregulowane jest w Regulaminie rzeczników patentowych, jak również w Regulaminach kształcenia i egzaminowania rzeczników patentowych. Rzecznicy patentowi reprezentują strony w dziedzinie prawa własności intelektualnej, przykładowo w zakresie ochrony patentów, znaków towarowych czy wzorów przemysłowych. Rzecznicy są również upoważnieni do reprezentowania klientów przed Urzędem ds. Patentów i Znaków towarowych oraz przed właściwymi sądami. Ich uprawnienia są jednak ograniczone, dlatego rzecznicy patentowi współpracują bardzo często z adwokatami.

Do wykonywania zawodu rzecznika patentowego konieczne jest ukończenie studiów z zakresu nauk przyrodniczych lub technicznych. Następnie odbycie kształcenia w dziedzicznie własności przemysłowej oraz zdanie egzaminu na rzecznika patentowego.

Rzecznicy patentowi jako przedstawiciele wolnego zawodu są zorganizowani w izby.

Notariusz

Federalny regulamin notariuszy reguluje m.in. wymogi dostępu do zawodu, prawa i obowiązki notariuszy, organizację i zadania izb notarialnych. Notariusze są odpowiedzialni za poświadczanie czynności prawnych, faktów, dowodów oraz podpisów.

Samorząd zawodowy zorganizowany jest w izbach notarialnych. Wykonywanie zawodu notariusza wymaga, tak jak w przypadku zawodu adwokata, zdania 2. egzaminu państwowego oraz ustanowienia przez administrację prawną na obszarze krajowym. W niektórych krajach związkowych w Niemczech jako notariusze mogą być powoływani również adwokaci, którzy w takim przypadku mogą wykonywać jednocześnie oba zawody.

Doradca podatkowy

Doradcy podatkowi doradzają w kwestiach związanych z opodatkowaniem i finansami przedsiębiorstw oraz reprezentują klientów w procesach przed sądami finansowymi. Zasady wykonywania zawodu zostały określone w Ustawie o doradcach podatkowych. Wymagane wykształcenie obejmuje ukończenie studiów ekonomicznych lub prawniczych albo nauki zawodu handlowca i wykonywania czynności praktycznych po zakończeniu tej nauki. Konieczne jest zdanie egzaminu na doradcę podatkowego.

Zawód doradcy podatkowego jest wolnym zawodem, a jego przedstawiciele reprezentowani są przez właściwe izby doradców prawnych.

Biegły rewident

Zadaniem biegłego rewidenta jest kontrola zgodnego z prawem prowadzenia księgowości oraz rocznych sprawozdań finansowych przedsiębiorstw. Szczegółowe ramy prawne znajdują się w Regulaminie biegłych rewidentów.

Wykonywanie zawodu wymaga zdania egzaminu państwowego poprzedzonego ukończeniem studiów wyższych oraz wieloletnim doświadczeniem zawodowym. Również ten zawód należy do wolnych zawodów, a samorząd zawodowy zorganizowany jest w izby.

Doradca prawny

Świadczenie pozasądowych usług prawniczych jest uregulowane w Niemczech w Ustawie o usługach prawnych (RDG), która normuje, w jakiej formie i przez kogo mogą być świadczone pozasądowe usługi w zakresie doradztwa prawnego. Ustawa rozróżnia pomiędzy zarejestrowanymi oraz niezarejestrowanymi podmiotami. Osoby, które spełniają odpowiednie kryteria i posiadają szczególną wiedzę merytoryczną, wpisywane są do rejestru doradców prawnych np. w zakresie prawa podatkowego czy prawa zagranicznego.

Postępowanie karne w Niemczech

Przepisy regulujące postępowanie karne w Niemczech znajdują się w Kodeksie Procesu Karnego (StPO) z 7 kwietnia 1987 r. Wśród zasad procesowych w prawie niemieckim wyróżnić można zasadę prowadzenia postępowania z urzędu, zasadę legalności, skargowości i śledczości.

Cele postępowania karnego

Do celów postępowania karnego należy ustalenie prawdy materialnej, które ma służyć realizacji zasady sprawiedliwości, jak również stwierdzenie i wyegzekwowanie odpowiedzialności karnej, zapewnienie postępowania zgodnego z zasadami państwa prawa, przywrócenie porządku prawnego oraz pewności prawa.

Przebieg postępowania karnego

Postępowanie karne w pierwszej instancji składa się z następujących etapów:

• Postępowanie przygotowawcze / śledztwo

• Postępowanie wstępne/ otwierające

• Postępowanie główne.

Postępowanie karne wszczyna się wskutek powzięcia informacji z urzędu przez policję lub prokuraturę, złożenia zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa lub wniosku o ściganie. W toku postępowania przygotowawczego ustala się stan faktyczny, zabezpiecza dowody, a prokuratura podejmuje decyzję, czy wobec uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa należy wnieść akt oskarżenia. Prokurator jako oskarżyciel reprezentuje w dalszym postępowaniu przed sądem państwo.

W postępowaniu wstępnym właściwy sąd decyduje, czy istnieje wystarczające podejrzenie popełnienia czynu zabronionego, uzasadniające rozpoczęcie postępowania głównego lub czy postępowanie należy tymczasowo zawiesić.

W postępowaniu głównym właściwy sąd orzeka o zasadności aktu oskarżenia, a tym samym o winie sprawcy. Na tym etapie postępowania odbywa się rozprawa główna, na którą wzywani są świadkowie i przeprowadzane są dowody. Oskarżony powinien mieć możliwość odniesienia się do każdego z przeprowadzanych dowodów. Na zakończenie postępowania głównego sąd udaje się na naradę. Wyrok jest ogłaszany ustnie i uzasadniany.

Od wyroku wydanego przez sąd rejonowy w pierwszej instancji przysługują środki odwoławcze w postaci apelacji oraz rewizji. W postępowaniu apelacyjnym ustala się na nowo stan faktyczny, podczas gdy zarzuty rewizji mogą odnosić się wyłącznie do błędnego zastosowania prawa materialnego lub procesowego. Przeciwko wyrokowi sądu krajowego jako sądu pierwszej instancji stronom przysługuje tylko rewizja.

Koszty postępowania karnego

Zgodnie z treścią § 465 StPO oskarżony ponosi koszty sądowe w przypadku skazania. Do kosztów postępowania należą również własne koszty zastępstwa procesowego oraz koszty zastępstwa pozostałych uczestników postępowania, jak również wynagrodzenie biegłych. W przypadku uniewinnienia oskarżonego koszty sądowe pokrywane są z budżetu państwa.

Obligatoryjna obrona przez adwokata

Obrońca wyznaczany jest przez sąd w przypadku tzw. obrony obligatoryjnej. Intencją ustawodawcy jest konieczność zapewnienia obrony oskarżonemu, który nie jest w stanie bronić się samodzielnie. Zgodnie z treścią § 140 StPO udział obrońcy jest konieczny w następujących przypadkach:

1. sprawa jest rozstrzygana w pierwszej instancji przez wyższy sąd krajowy albo przez sąd krajowy;

2. podejrzanemu zarzucane jest popełnienie zbrodni;

3. postępowanie może prowadzić do orzeczenia zakazu wykonywania zawodu;

4. wobec podejrzanego zastosowano areszt śledczy na podstawie §§ 112, 112a StPO albo tymczasowe umieszczenie pod obserwacją na podstawie § 126a StPO lub § 275a ust. 6 StPO;

5. podejrzany został na podstawie zarządzenia sądu lub za zgodą sądu umieszczony na okres co najmniej trzech miesięcy w zakładzie leczniczym, z którego nie zostanie zwolniony na co najmniej dwa tygodnie przed terminem rozprawy głównej;

6. rozważane jest umieszczenie podejrzanego na obserwacji celem sporządzenia opinii o jego stanie psychicznym na podstawie § 81 StPO;

7. prowadzone jest postępowanie zabezpieczające;

8. dotychczasowy obrońca został na podstawie orzeczenia sądu wykluczony z udziału w postępowaniu;

9. pokrzywdzonemu został na podstawie §§ 397a StPO oraz 406g ust. 3 i 4 StPO przydzielony adwokat.

W pozostałych przypadkach przewodniczący wyznacza oskarżonemu obrońcę na wniosek lub z urzędu, jeżeli przemawia za tym waga czynu lub skomplikowana sytuacja faktyczna lub prawna albo jeżeli można wnioskować, że oskarżony nie jest w stanie bronić się sam.

Postępowanie cywilne w Niemczech

Niemiecka procedura cywilna jest uregulowana przede wszystkim w Kodeksie postępowania cywilnego („ZPO”), który normuje przebieg postępowania przed sądem pierwszej instancji, jak również przed sądem apelacyjnym oraz rewizyjnym. Zasady proceduralne określone w ZPO odnoszą się do spraw z zakresu prawa cywilnego, jednakże niektóre z gałęzi prawa prywatnego, takie jak prawo pracy czy prawo rodzinne, posiadają własne przepisy proceduralne, uregulowane w odrębnych ustawach.

Rodzaje postępowań cywilnych

W niemieckim systemie prawnym rozróżnia się następujące typy procesu cywilnego:

• postępowanie rozpoznawcze,

• postępowanie upominawcze,

• postępowanie w przedmiocie zabezpieczenia tymczasowego,

• samodzielne postępowanie dowodowe,

• proces z dokumentów, weksli i czeków,

• postępowanie klauzulowe,

• postępowanie egzekucyjne.

W postępowaniu rozpoznawczym sąd na podstawie przepisów prawa materialnego rozstrzyga co do przedmiotu sporu. Przymiot stron postępowania posiadać może tylko podmiot spełniający określone wymagania procesowe, do których należy m.in. zdolność sądowa oraz zdolność procesowa. Proce rozpoczyna się wniesieniem pozwu. W przeciwieństwie do postępowania karnego, w postępowaniu cywilnym to strony określają przedmiot sporu oraz wskazują na dowody, które mają być przeprowadzone. Ponadto strony mają możliwość oddziaływania na przebieg postępowania i są władne do zakończenia postępowania w inny sposób niż przez orzeczenie sądu, np. poprzez zawarcie ugody.

Środki odwoławcze

W niemieckim prawie cywilnym od orzeczeń sądowych mogą przysługiwać następujące środki odwoławcze :

• Apelacja: apelacja może zostać wniesiona przeciwko wyrokom końcowym sądu I instancji. Warunkami koniecznymi jest osiągnięcie określonej wartości przedmiotu zaskarżenia, jak również dopuszczenie apelacji przez sąd I instancji. W sprawach, w których wartość przedmiotu zaskarżenia wynosi mniej niż 600 Euro, sąd, który wydał wyrok, dopuszcza apelację, jeśli zagadnienie prawne ma fundamentalne znaczenie lub jeżeli jest to konieczne ze względu na konieczność dalszego kształtowania prawa lub zapewnienia jednolitości orzecznictwa. Zarzuty apelacji muszą dotyczyć wydania orzeczenia z naruszeniem prawa.
• Rewizja: środek odwoławczy rewizji przysługuje przeciwko wyrokom wydanym przez sąd II instancji na skutek apelacji i tylko pod warunkiem, że zostanie dopuszczony przez sąd II instancji w wyroku lub przez sąd rewizyjny wskutek zażalenia wniesionego przeciwko niedopuszczeniu rewizji. Rewizja powinna zostać dopuszczona, jeżeli dane zagadnienie ma fundamentalne znaczenie lub jeżeli wydanie orzeczenia jest konieczne ze względu na wymogi dalszego kształtowania prawa lub zapewnienia jednolitości orzecznictwa.
• Zażalenie: zażalenie przysługuje przeciwko postanowieniom sądu. Rozróżnia się zażalenie zwykłe, natychmiastowe oraz zażalenie prawne.

Koszty

Orzeczenie główne w sprawie cywilnej zawiera również rozstrzygnięcie co do kosztów postępowania ze wskazaniem, jaką część kosztów ponosi każda ze stron. Natomiast dokładną wysokość kosztów ustala sąd w postępowaniu w sprawie kosztów sądowych. Strony postępowania mogą co do zasady zawrzeć ugodę obejmującą zasady ponoszenia przez nie kosztów sądowych. Szczegóły dotyczące sposobu obliczania kosztów sądowych, zaliczek, przedpłat oraz przysługujących stronom środków odwoławczych jest uregulowane w ustawie o kosztach sądowych (GKG).

Przymus adwokacki w postępowaniu cywilnym

Stosownie do treści § 78 ZPO strony muszą być reprezentowane przed sądami krajowymi oraz wyższymi sądami krajowymi przez adwokata. Przed Trybunałem Federalnym strony mogą reprezentować wyłącznie adwokaci dopuszczeni do występowania przed tym sądem.

Postępowanie administracyjne w Niemczech

Z uwagi na federalistyczną strukturę państwa niemieckiego, przepisy o postępowaniu administracyjnym znajdują się w federalnej ustawie o postępowaniu administracyjnym („VwVfG”), jak również w ustawach poszczególnych krajów związkowych, które jednak w dużej mierze bazują na ustawie federalnej. Administracja finansowa oraz socjalna kierują się natomiast własnymi przepisami proceduralnymi.

Postępowanie administracyjne znajduje zastosowanie w przypadku działań urzędników państwowych, których zadaniem jest zastosowanie obowiązującego prawa w celu rozstrzygnięcia konkretnego stanu faktycznego.

Do działań z zakresu administracji publicznej, do których zastosowanie znajdują przepisy postępowania administracyjnego, zalicza się wydawanie aktów administracyjnych, zbiorowych aktów administracyjnych oraz zawieranie publiczno-prawnych umów. Aktem administracyjnym jest każde zarządzenie, decyzja lub inny środek o charakterze władczym, podejmowany przez organ administracji w celu uregulowania konkretnego stanu faktycznego w dziedzinie prawa publicznego, nakierowany na wywołanie bezpośrednich skutków prawnych w sferze zewnętrznej. Zbiorowy akt administracyjny również rozstrzyga konkretny stan faktyczny, jednak jest skierowany do nieokreślonego kręgu osób. Najczęściej występującą formą aktu administracyjnego jest decyzja administracyjna. Zamiast wydawania aktu administracyjnego, organ publiczny może zawrzeć publiczno-prawną umowę z podmiotem, do którego normalnie adresowany byłby akt administracyjny.

Przedmiotowe regulacje służą zapewnieniu praworządności oraz efektywności administracji. Dzięki precyzyjnemu określeniu reguł postępowania, działalność administracji jest dla każdego obywatela przewidywalna i daje możliwość ochrony prawnej. Organom administracji przysługuje często pewien zakres swobody decyzyjnej.

W celu wypełnienia wskazanych powyżej celów ustawa o postępowaniu administracyjnym zawiera normy prawne dotyczące zakresu jej zastosowania, właściwości miejscowej, komunikacji z urzędami, pomocy z urzędu, europejskiej współpracy organów administracji, jak również ogólne przepisy dotyczące postępowania administracyjnego, aktów administracyjnych, regulacje odnoszące się do szczególnych form postępowania czy też działalności pro bono.

Do naczelnych zasad postępowania administracyjnego należy m.in. zasada jasności formy i przebiegu postępowania, nakaz rzeczowości i neutralności, obowiązek wysłuchania osoby zainteresowanej, obowiązki informacyjne oraz doradcze, uzasadnianie decyzji oraz zasada postępowania z urzędu.

Decyzje administracyjne podlegają kontroli sądów administracyjnych. Postępowanie sądowoadministracyjne rozpoczyna się na etapie tzw. postępowania sprzeciwowego. Najpierw organ administracji, który wydał decyzję, ma możliwość zrewidowania swojego rozstrzygnięcia, a następnie decyduje organ wyższej instancji w postępowaniu sprzeciwowym (w wąskim sensie). Dopiero po tym postępowaniu wstępnym możliwe jest wniesienie pozwu do właściwego sądu administracyjnego. Szczegółowe zasady określone są w Ustawie o sądach administracyjnych (VwGO).

Zainteresowanemu przysługują różne rodzaje powództw. Powództwo zaskarżające ma na celu uchylenie niekorzystnej dla wnioskodawcy decyzji administracyjnej, natomiast w powództwie zobowiązującym wnioskodawca żąda wydania korzystnego dla niego aktu administracyjnego. Powództwo o ustalenie służy stwierdzeniu, czy istnieje dany stosunek prawny lub czy dany akt administracyjny jest ważny. Ogólne powództwo o świadczenie ma na celu nałożenie na organ administracji dokonanie określonej czynności faktycznej, natomiast powództwo na bezczynność wnosi się, gdy organ administracji nie wydał rozstrzygnięcia w odpowiednim czasie po złożeniu wniosku. Ponadto ustawa zawiera również regulacje dotyczące tymczasowej ochrony prawnej, która ma na celu ochronę obywateli przed skutkami długotrwałych postępowań sądowych. Na orzeczenia sądów administracyjnych przysługują środki odwoławcze w postaci zażalenia, apelacji oraz rewizji.

Koszty postępowania

Koszty postępowania wstępnego w postaci stosownych oraz koniecznych do obrony swoich praw wydatków, są w przypadku uwzględnienia sprzeciwu zwracane wnioskodawcy przez organ administracji, który wydał uchylony akt administracyjny. W przypadku nieuwzględnienia sprzeciwu, ten, kto złożył sprzeciw, jest zobowiązany do zwrotu organowi administracji, który wydał przedmiotowy akt administracyjny, poniesionych niezbędnych wydatków.

W postępowaniu sądowym strona, która przegrywa, ponosi część kosztów postępowania. W przypadku częściowego przegrania i częściowego wygrania sprawy, koszty postępowania wzajemnie się znoszą lub są dzielone proporcjonalnie między strony. W przypadku wzajemnego zniesienia kosztów, każda ze stron ponosi połowę kosztów sądowych. Jedna ze stron może zostać zobowiązana do pokrycia całości kosztów, jeśli druga strona przegrała tylko w nieznacznej części.

Przymus adwokacki przez sądami administracyjnymi

Strony postępowania przed Federalnym Sądem Administracyjnym oraz przed Wyższym Sądem Administracyjnym muszą być reprezentowane przez profesjonalnego pełnomocnika, z wyjątkiem postępowania o zwolnienie od kosztów sądowych. Przed pozostałymi sądami administracyjnymi strony mogą prowadzić proces samodzielnie.