Abuzywność klauzuli indeksacyjnej kredytu powoduje nieważność całej umowy kredytowej

W wyroku z 22 sierpnia 2016 r. Sąd Okręgowy w Warszawie dokonał analizy wpływu abuzywności tzw. klauzul indeksacyjnych, zawieranych w umowach kredytowych indeksowanych kursem walut obcych (kredyty frankowe), na ważność całego zobowiązania kredytowego.

W sprawie powódka podnosiła, że w umowie, zawartej z pozwanym bankiem, znajdowały się niedozwolone postanowienia umowne, których zgodnie z art. 385¹ KC nie wolno stosować w umowach z konsumentami. Jako abuzywne powódka wskazała przede wszystkim postanowienie wprowadzające tzw. klauzulę indeksacyjną, która pozwalała na rozliczanie we frankach szwajcarskich kredytu udzielonego faktycznie w złotówkach i przyznawała bankowi możliwość jednostronnego i arbitralnego określania wysokości świadczenia kredytobiorcy. W ocenie powódki, wskazane niedozwolone postanowienie umowne doprowadziło do pobrania przez pozwany bank zbyt wysokich świadczeń, które winny zostać zwrócone jako świadczenie nienależne.

Celem wykazania abuzywności powyższej klauzuli umownej, powódka odniosła się do wyroku Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 14 grudnia 2010 r. (sygn. akt XVII AmC 426/09), w którym za niedozwolone uznano postanowienie stosowane przez pozwanego we wzorcach umownych o treści identycznej, jak w umowie zawartej z powódką.

Sąd Okręgowy w Warszawie stwierdził jednoznacznie, że w przypadku uznania postanowienia umownego za niedozwolone in abstracto, takie orzeczenie stosuje się bezpośrednio także in concreto, tj. w sprawach z udziałem stosującego go podmiotu, w przypadku, gdy sprawa dotyczy postanowienia umownego o takiej samej treści, jak w orzeczeniu wydanym w wyniku kontroli abstrakcyjnej. Z tego powodu w sprawie nie było konieczności badania po raz wtóry abuzywności kwestionowanego postanowienia.

Następnie sąd orzekający dokonał kontrowersyjnej oceny mechanizmu waloryzacyjnego (indeksacyjnego), uznając, że stanowi on postanowienie określające główne świadczenia stron, ponieważ odróżnia analizowaną umowę zarówno od kredytu walutowego, jak i kredytu złotowego. Z tego powodu kwestionowana umowa kredytu nie może być wykonywana z pominięciem przedmiotowego postanowienia. Brak klauzuli indeksacyjnej uniemożliwia bowiem ustalenie kursu, po którym winno nastąpić przeliczenie na zobowiązanie w walucie obcej, a co za tym idzie, nie jest możliwe ustalenie wysokości zobowiązania głównego oraz należnych odsetek.

Dodatkowo sąd orzekający stwierdził, że w polskim porządku prawnym w dacie zawierania umowy nie istniał przepis dyspozytywny, który mógłby znaleźć zastosowanie w miejsce zakwestionowanej klauzuli indeksacyjnej.

Mając na względzie powyższe, Sąd Okręgowy w Warszawie uznał, że umowa kredytu indeksowanego, po eliminacji abuzywnego mechanizmu indeksacyjnego, nie może być wykonana, a sama umowa jest nieważna. Zobowiązanie kredytowe nigdy zatem nie powstało, a strony zobowiązane są zwrócić to, co świadczyły w związku z nieważną umową jako świadczenia nienależne. Kredytodawca winien zatem zwrócić wszystkie świadczenia pobrane od kredytobiorcy, a kredytobiorca winien zwrócić kwotę faktycznie udzielonego kredytu wraz z ewentualnym wynagrodzeniem za korzystanie z udostępnionego kapitału.

• wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z 22 sierpnia 2016 r., sygn. akt III C 1073/14